1. Tổng quan quần thể tâm linh trên núi Bà Đen
Núi Bà Đen, còn được gọi là núi Vân Sơn, là ngọn núi cao nhất Đông Nam Bộ với độ cao 986m, nổi bật giữa cảnh núi non hùng vĩ và là điểm nhấn quan trọng trong bản đồ du lịch – tâm linh của Tây Ninh. Núi Bà Đen trải rộng trên diện tích khoảng 24 km², gồm ba ngọn núi chính: núi Heo, núi Phụng (núi Cậu) và núi Bà Đen. Nhìn từ xa, núi Bà Đen như một chiếc nón khổng lồ, có nguồn gốc từng là ngọn núi lửa đã tắt từ Thời Holocen cách đây khoảng 11.700 năm.
Núi Bà Đen còn là vùng đất linh thiêng gắn liền với nhiều truyền thuyết và tín ngưỡng dân gian.
Không chỉ sở hữu cảnh quan thiên nhiên độc đáo với hang động tự nhiên, thảm thực vật đa dạng và các phiến đá khổng lồ xếp chồng lên nhau, núi Bà Đen còn là vùng đất linh thiêng gắn liền với nhiều truyền thuyết và tín ngưỡng dân gian. Ban đầu núi có tên Núi Một, sau đổi thành núi Bà Đen, với những câu chuyện huyền bí khiến nơi đây luôn đầy hấp dẫn trong mắt du khách.
Vị trí cao nhất Nam Bộ của núi Bà Đen không chỉ thu hút những người hành hương mà còn mang giá trị chiến lược lịch sử. Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ (1946–1975), núi Bà Đen từng là chiến trường ác liệt, minh chứng cho tinh thần kiên cường của quân và dân Tây Ninh. Với giá trị lịch sử, văn hóa và cảnh quan đặc sắc, ngày 21/01/1989, núi Bà Đen chính thức được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử – danh thắng cấp Quốc gia.
Trong suốt hành trình, du khách sẽ được chiêm bái hệ thống tượng Phật trên núi Bà Đen giữa không gian tâm linh trang nghiêm, hòa quyện cùng cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và mang đến trải nghiệm hành hương ý nghĩa.
2. Hệ thống các tượng Phật trên núi Bà Đen
2.1. Tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn
Tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn là một trong những điểm nhấn quan trọng của quần thể tượng Phật trên núi Bà Đen. Với tổng chiều cao 72m, đây là tượng Phật Bà bằng đồng cao nhất Châu Á, kết tinh tinh hoa của tín ngưỡng, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật và điêu khắc. Tượng được tạo tác theo phong cách Phật thời nhà Lê, vừa bảo tồn các yếu tố quy thức cổ truyền, vừa được đặt tại nơi cao nhất với dáng vẻ uy nghiêm sừng sững giữa không gian ngoài trời hùng vĩ trên đỉnh núi.
Tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn kỳ vĩ trên đỉnh núi Bà Đen.
Về kiến trúc, Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn không hoàn toàn dựa trên một nguyên mẫu nào mà chắt lọc các chi tiết trang sức, y phục, hoa văn, đảm bảo các quy chuẩn Phật giáo Việt Nam. Tượng đứng uy nghiêm trên đài sen bằng đồng, tay trái cầm bình cam lộ nghiêng xuống, biểu trưng cho việc ban phát phước lành và cứu độ chúng sinh, tay phải nâng lên bắt quyết Giáo hóa ấn Karana Mudr, tượng trưng cho sự lìa xa ác nghiệp. Đài sen được trang trí hoa văn theo phong cách cánh sen thời Lê, kết hợp hình đám mây và ba giọt nước, tượng trưng cho lời cầu mưa thuận gió hòa.
Xung quanh tượng Phật Bà là bốn pho tượng Tứ Đại Thiên Vương bằng đồng uy vũ, hộ trì thế giới, duy trì sự an lạc. Nhìn từ trên cao, tượng Phật như đang ngự trên một đài tháp được sắp xếp từ những đĩa tròn khổng lồ, từ đó thác nước chảy về năm đĩa nước lớn phía Đông, trên mỗi đĩa là một pho tượng Quan Âm với các đặc trưng riêng: Lưu Ly Quan Âm tay cầm viên ngọc, Trì Liên Quan Âm tay cầm hoa sen, Sái Thủy Quan Âm tay cầm bát ngọc và Phổ Bi Quan Âm tay cầm áo pháp. Đĩa nước cuối cùng là nơi trụ kinh Bát Nhã cao 19,8m, uy nghi từ lòng núi vươn tới trời cao.
Dưới chân tượng là khối đế cao 4 tầng, diện tích 4.410 m², là trung tâm triển lãm Phật giáo với nhiều trải nghiệm tâm linh độc đáo: khu lưu trữ Xá lợi Phật Thích Ca, khu trưng bày các mô hình chùa cổ bằng công nghệ 3D Hologram, mô hình tượng Phật kinh điển, chiếu phim 3D mapping, không gian cụm trụ kinh Bát Nhã…
Với kiến trúc hoành tráng và ý nghĩa tâm linh sâu sắc, tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn không chỉ là biểu tượng của núi Bà Đen mà còn là điểm đến hành hương quan trọng, mang đến trải nghiệm chiêm bái thanh tịnh cho du khách gần xa.
2.2 Tượng Bồ Tát Di Lặc
Nằm trên độ cao 900m của đỉnh núi Bà Đen, tôn tượng Bồ Tát Di Lặc hiện lên với khuôn mặt hiền từ, nụ cười hoan hỉ, hình tướng mập mạp cùng cổ đeo tràng hạt, tạo nên hình ảnh biểu trưng cho niềm vui, an lạc, may mắn và tài lộc. Tượng ngồi trên thác nước chảy tràn, mắt hướng về phía Đông – nơi mặt trời mọc – bao quát toàn cảnh đồng bằng Nam Bộ và hồ Dầu Tiếng rộng lớn, như ban phước lành và hạnh phúc đến với chúng sinh.
Tôn tượng Bồ Tát Di Lặc được tạo từ 6.688 viên đá sa thạch tự nhiên ghép thành 54 lớp.
Với chiều cao 36m, chiều rộng 45m và diện tích bề mặt 4.651 m², nặng 5.112 tấn, tượng Di Lặc được tạo từ 6.688 viên đá sa thạch tự nhiên ghép thành 54 lớp, lấy cảm hứng từ ruộng bậc thang. Mỗi viên đá được lựa chọn kỹ lưỡng về màu sắc, vân đá và kích thước, sau đó điêu khắc theo mẫu thiết kế chuẩn xác. Tổng khối lượng đá sử dụng lên tới 2.025 m³, đặt trên địa hình dốc lớn với điều kiện gió mạnh và sương mù dày đặc. Quá trình thi công đòi hỏi sự tỉ mỉ cực kỳ, từ định vị phần vỏ tượng đến lắp ghép đá, đặc biệt ở các vị trí như bàn tay, bàn chân, mũi, cằm, miệng và chuỗi hạt. 120 nhân công đã làm việc liên tục, hoàn thành tượng chỉ trong 9 tháng.
Về giá trị tâm linh, Bồ Tát Di Lặc – còn gọi là Phật Cười – tượng trưng cho niềm vui và hạnh phúc vĩnh cửu, biến những buồn phiền, giận dữ, áp lực của con người thành niềm an lạc. Từ vị trí cao trên núi, Ngài mang đến thông điệp về tương lai tươi sáng và hy vọng, đồng thời là điểm hành hương quan trọng trong tín ngưỡng Phật giáo.
Hằng năm, vào dịp đầu năm, Lễ Vía Phật Di Lặc được tổ chức trang trọng tại núi Bà Đen trong suốt tháng Giêng, với các nghi thức thiêng liêng nhằm cầu nguyện quốc thái dân an, vạn sự an yên hỉ lạc. Với Phật tử và du khách, hành trình chiêm bái tượng Bồ Tát Di Lặc không chỉ là trải nghiệm tâm linh mà còn là hành trình tìm về niềm vui, hạnh phúc viên mãn và sự thanh thản trong tâm hồn.
2.3 Tượng Phật Câu Na Hàm Mâu Ni
Phật Câu Na Hàm Mâu Ni là vị Phật thứ hai trong năm vị Phật của hiền kiếp, đồng thời là vị Phật thứ năm trong bảy vị Phật của quá khứ. Ngài từng sống 3.000 năm trong hoàng gia tại đất nước Sai-ma-việt-đề, sau đó từ bỏ thế tục để tu khổ hạnh trong sáu tháng và đạt giác ngộ dưới gốc cây Udumbara – hay còn gọi là ưu đàm ( còn gọi là cây sung). Trong đời, Ngài đã thuyết pháp lần đầu cho một tăng hội gồm 30.000 tỷ kheo chứng đắc quả A La Hán, để lại giới kệ nổi tiếng nhấn mạnh sự thanh tịnh, không tham lam, sân hận và quyết tâm diệt sở niệm.
Tượng Đức Phật Câu Na Hàm tọa lạc trong khu vườn thiền tại Ưu Đàm.
Ngài giác ngộ dưới gốc cây ưu đàm (udumbara) – loài cây thiêng báo điềm lành mỗi khi hoa nở. Trong quan niệm dân gian, cây sung còn tượng trưng cho sự sung túc, tròn đầy, may mắn và tài lộc. Bởi vậy, hình tượng Phật Câu Na Hàm Mâu Ni luôn được gắn liền với loài cây này.
Toạ lạc trong Vườn Ưu Đàm - khu vườn thiền tại nơi cao nhất trên “nóc nhà Nam Bộ”, tôn tượng Đức Phật Câu Na Hàm được tạo tác với dáng ngồi uy nghiêm dưới gốc cây sung có tuổi đời nhiều thập kỷ, ở tư thế ngồi xếp bằng hai chân trên đài sen. Tượng cao 7,2m, chế tác bằng đồng đỏ với công nghệ áp lực cao, bề mặt sơn nhũ vàng 24k. Tay phải tượng thực hiện ấn giáo hóa, biểu trưng cho giai đoạn thuyết pháp, tay trái nâng quả sung – hình ảnh gắn liền với hành trình giác ngộ của Ngài. Khuôn mặt hiền từ, đôi mắt nhắm hờ, tôn lên sự thiền định và thanh tịnh.
Cùng với tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn – vị Phật đại diện cho hiện tại, và tượng Bồ Tát Di Lặc – vị Phật của tương lai, tượng Phật Câu Na Hàm Mâu Ni – vị Phật của quá khứ – tạo nên một sợi dây kết nối thời gian: quá khứ – hiện tại – tương lai ngay trên đỉnh núi thiêng Bà Đen. Hệ thống tượng Phật núi Bà Đen trở thành điểm đến để các Phật tử và du khách quán chiếu bản thân, buông bỏ lo lắng về quá khứ hay tương lai, sống trọn vẹn trong hiện tại với tâm chánh niệm, và tìm kiếm hạnh phúc đích thực.
2.4 Tượng Phật Thích Ca Mâu Ni nhập Niết Bàn
Tượng Phật nằm tại Núi Bà Đen – hay còn được gọi là tượng Phật Thích Ca Mâu Ni Nhập Niết Bàn – là một trong những công trình biểu tượng của Phật giáo được nhiều du khách chiêm bái. Hình tượng này khắc họa khoảnh khắc Đức Phật an nhiên bước vào cõi Niết Bàn: thân Ngài nằm nghiêng sang phải, dáng vẻ thư thái, hai chân duỗi thẳng, tay phải đỡ nhẹ dưới đầu, tay trái đặt trên đùi. Khuôn mặt Phật toát lên sự bình thản, như đã trút bỏ mọi ưu phiền của cõi nhân gian. Tư thế duỗi dài của bàn tay phải thể hiện trạng thái chứng đắc – khi người tu hành đạt đến Chánh Giác, thân còn ở trần thế nhưng tâm đã an trú nơi cõi tịnh.
Hình ảnh Đức Phật an nhiên nằm nghiêng, biểu trưng cho khoảnh khắc bước vào Niết Bàn tại Núi Bà Đen.
Tại Núi Bà Đen, tượng Phật Thích Ca Mâu Ni Niết Bàn không chỉ là một điểm nhấn kiến trúc mà còn là biểu tượng của sự giác ngộ và tự tại. Hình ảnh Phật nằm mang đến cảm giác thanh tịnh, xoa dịu tâm hồn, giúp người viếng chùa cảm nhận sự an yên, nhẹ nhõm và buông bỏ muộn phiền. Nhiều du khách cho biết khi đứng trước tượng, họ cảm nhận được sự bình an đặc biệt – như một nguồn năng lượng tốt lành lan tỏa khắp không gian núi thiêng.
Hệ thống tượng Phật núi Bà Đen không chỉ là những công trình kiến trúc và điêu khắc ấn tượng, mà còn là biểu tượng của tâm linh, nối liền quá khứ – hiện tại – tương lai. Hành trình chiêm bái trên núi Bà Đen là cơ hội để vừa khám phá cảnh quan hùng vĩ, vừa hòa mình vào không gian văn hóa Phật giáo đặc sắc của Nam Bộ. Đây là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn kết hợp du lịch tâm linh, thưởng ngoạn thiên nhiên và trải nghiệm giá trị văn hóa lâu đời, để mỗi bước chân trên núi đều là hành trình thanh tịnh, trọn vẹn và đầy ý nghĩa.
